پلی استیشن 1 به همراه کنترلر خود در اواخر سال 1994 معرفی شد و یک سنت طولانی از کنترلرهای نمادین که شامل دوال‌شاک و دوال‌سنس می‌شوند را آغاز کرد.
در طول دهه‌های اخیر، پلی‌استیشن از یک وسیله‌ی جانبی برای کنسول SNES نینتندو به یک مجموعه‌ی سخت‌افزاری-نرم‌افزاری کامل تبدیل شد و تعریف خود را از بازی‌های ویدیویی ارائه داد. در طی این سال‌ها، سونی و پلی استیشن به طرح کلی کنترلهای خود وفادار ماندند و به جای ایجاد دگرگونی‌های مختلف پس از گذر از نسل‌های متعدد، تنها به تکامل و ارتقای این کنترلرها پرداختند.
تاکنون، پنج نسل از کنسول‌های پلی استیشن تولید و عرضه شده‌اند و هر کدام نیز دارای یک کنترلر مجزا و اختصاصی بوده‌اند. این کنترلرهای مجزا به جز در مواردی محدود عمدتاً شبیه به یکدیگر هستند و به اندازه‌ی کنسول‌های پلی استیشن نمادین محسوب می‌شوند.
دوال‌شاک
کنسول پلی استیشن 1 در تاریخ ۱۲ آذر ۱۳۷۳ (3 دسامبر 1994) در کشور ژاپن همزمان با کنترلر دوال‌شاک متولد شد. با نگاهی اجمالی به طراحی کنترلر پلی استیشن 1 می‌توانیم شباهت آن را با کنترلر NES ببینیم. همچنین، دکمه‌های A ،B ،X و Y در کنترلر پلی استیشن با دکمه‌های مربع، مثلث، دایره و ضربدر جایگزین شده است، چرا که سونی احساس می‌کرد این نمادها بهتر از حروف انگلیسی می‌توانند برخی از منظورها را برسانند. برای مثال، سونی هدف از دکمه‌ی دایره را “تایید کردن”، ضربدر را “رد کردن”، مربع را “باز کردن نقشه یا منو” و مثلث را “ارائه‌ی دیدگاه‌های جدید” تلقی می‌کرد.
البته، طولی نکشید که نسخه‌ی جدیدی از DualShock با بهره‌گیری از یک موتور لرزشی عرضه شد تا ویژگی‌های جدیدی از جمله لرزش و Rumble به این مجموعه افزوده شود. همچنین، دو استیک آنالوگ نیز به این کنترلر افزوده شد که البته بازی‌های کمی از آن‌ها بهره می‌بردند. در مجموع، این کنترلر با تمامی کمی‌ها و کاستی‌هایش سلسله‌ای را آغاز کرد که تا ابد در ذهن و قلب گیمرها به یادگار خواهد ماند.
دوال‌شاک 2
کنسول پلی استیشن 2 در تاریخ ۱۴ اسفند ۱۳۷۸ (4 مارس 2000) در ژاپن عرضه شد و اکنون از آن به عنوان پرفروش‌ترین کنسول تاریخ یاد می‌شود. به همین دلیل، کنترلر پیش فرض این کنسول یعنی دوال‌شاک 2 نیز به یکی از نمادین‌ترین کنترلرهای تاریخ تبدیل شد. این کنترلر که شباهت بسیاری به دوال‌شاک 1 دارد، سبک‌تر و دقیق‌تر است و از همان مدل پایه، دارای دو استیک آنالوگ بود که کاربرد فراوانی در بازی‌ها داشتند و همچنان هسته‌ی اصلی بازی‌های ویدیویی امروزی را طبق آن طراحی می‌کنند.
یکی از موارد قابل توجه افزوده شده به کنترلر دوال‌شاک 2، ویژگی هپتیک فیدبک برای تمامی دکمه‌ها به جز L3 و R3 بود که در اندازه‌گیری میزان فشار اعمال شده کاربرد داشت و 256 درجه را پوشش می‌داد. برای مثال، در بازی‌های Metal Gear Solid با یک فشار جزئی به دکمه‌ی مربع اسنیک هدف‌گیری کرده و با فشار محکم‌تر شلیک می‌کرد. البته، این ویژگی چندان مورد توجه استودیوهای سازنده‌ی بازی‌های مختلف قرار نگرفت و استیک‌های آنالوگ بودند که نقش پر رنگی در کنترلر دوال‌شاک 2 داشتند.
Sixaxis/دوال‌شاک 3
پلی استیشن 3 در تاریخ ۲۰ آبان ۱۳۸۵ (11 نوامبر 2006) در کنار کنترلری به نام Sixaxis عرضه شد. این کنترلر از تمامی جهات عملکردی مشابه به کنترلر دوال‌شاک 2 داشت و از نظر ظاهری نیز تفاوت چندانی در بین این دو کنترلر به چشم نمی‌خورد. البته، چند ویژگی مهم این کنترلر که آن را از دوال‌شاک 2 متمایز می‌کرد، بی‌سیم بودن، قابلیت اتصال آن به وسیله‌ی کابل USB به پلی استیشن 3 و ویژگی تشخیص حرکات بودند که آخرین مورد در عناوینی نظیر Uncharted اجازه می‌داد تا تعادل نیتن در مسیرهای باریک حفظ شود. با این حال، کنترلر Sixaxis به دلیل عدم نوآوری انقلابی و حذف ویژگی‌هایی نظیر هپتیک فیدبک و Rumble به شدت مورد انتقاد قرار گرفت.
به لطف بلوغ سیستم عامل اختصاصی پلی استیشن، دکمه‌ای جدید به همین نام در مرکز این کنترلر قرار داشت تا گیمرها از آن برای دسترسی به محیط کاربری سیستم‌عامل کنسول خود استفاده کنند. در آن زمان قابلیت دسته‌بندی و مدیریت، فروشگاه اختصاصی و اعمالی نظیر خرید، دانلود و نصب و حذف بازی‌های دیجیتالی میسر شد تا حداقل از این نظر شاهد یک ارتقای انقلابی باشیم.
اما طولی نکشید که سونی دستور باز طراحی کنترلر Sixaxis و تولید کنترلر جدیدی به نام دوال‌شاک 3 را داد تا از زیر بار انتقاد کاربرانش در امان بماند. کنترلر دوال‌شاک 3 پس از یک سال و در تاریخ ۲۰ آبان ۱۳۸۶ (11 نوامبر 2007) عرضه شد و از آن زمان به بعد شاهد گردش 180 درجه‌ای نظرات کاربران پلی استیشن 3 نسبت به کنترلرهای این کنسول بودیم. این کنترلر با حفظ چیدمان و طراحی ظاهری کنترلرهای پلی‌استیشن، ویژگی‌های کلیدی حذف شده در Sixaxis را بازگرداند.
دوال‌شاک 4
روز موعود برای عاشقان پلی استیشن در تاریخ ۲۴ آبان ۱۳۹۲ (15 نوامبر 2013) و با انتشار کنسول پلی استیشن 4 فرا رسید و برخلاف سابق، به جای مهد خود یعنی کشور ژاپن ابتدا در قاره‌ی امریکا در دسترس عموم قرار گرفت. این موضوع نشان داد که سونی قصد دارد تا در قبال سیاست‌های خود تجدید نظر کرده و تغییرات گسترده‌ای در راه و رسم همیشگی خود اعمال کند. کنترلر دوال‌شاک 4 نیز از این قاعده مستثنی نبود و بسیار متفاوت از گذشته به نظر می‌رسید.
برای شروع، باید به ارگونومی این کنترلر اشاره کنیم که با توجه به تحسین‌هایی که گیمرها از کنترلرهای ایکس باکس 360 می‌کردند، دستخوش تغییرات اساسی‌ای شده بود و به طور کلی این کنترلر سنگین‌تر، بزرگ‌تر و خوش‌دست‌تر به نظر می‌رسید. همچنین، پیشرفت‌های فنی متعددی از جمله افزایش عمر باتری، سرعت شارژ مجدد آن و تغییر پورت mini USB به Micro-USB در دوال‌شاک 4 وجود داشت.
البته، چشمگیرترین تغییر اعمال شده در این کنترلر حذف شدن کامل دکمه‌های Select و Start بودند. این دکمه‌ها در کوچک‌ترین اندازه‌ی ممکن در بخش کناری قاب جلویی کنترلر با نام‌های Option و Share قرار گرفتند تا به جای آن‌ها یک پد لمسی نسبتاً بزرگ جایگزین شود. این پد لمسی از هر دو طرف قابل فشردن بود و عمدتاً در دسترسی به منوها و نقشه‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. البته، بازی‌های مختلفی از جمله عناوین استودیوی کوآنتیک دریم (Quantic Dream) از لمسی بودن این پد بهره بردند، اما در مجموع این ویژگی چندان مورد توجه استودیوهای مختلف قرار نداشت.
همانطور که اشاره شد، دو دکمه‌ی Option و Share در این کنترلر جایگزین Select و Start شده بودند. دکمه‌ی Option و Start تفاوت چندانی از نظر عملکرد با یکدیگر نداشتند، اما دکمه‌ی Share ویژگی‌ای را در اختیار گیمرها قرار می‌داد که در آن زمان بسیار انقلابی به نظر می‌رسید. در واقع، با استفاده از این دکمه می‌توان به ثبت تصاویر از محیط بازی، ضبط ویدیوهایی از بازی یا حتی استریم کردن آن‌ها پرداخت که این قابلیت به شدت مورد توجه قرار گرفت.
همچنین، ویژگی‌های حرکتی این کنترلر تا حد زیادی دستخوش تغییر شدند و نوار نوری در نظر گرفته شده در قسمت پشت قاب این کنترلر نیز باعث می‌شد تا دوربین پلی استیشن در تشخیص حرکات گیمرها بسیار دقیق‌تر عمل کند. علاوه بر این، اکنون گیمرها می‌توانستند هدست‌های خود را مستقیماً به یک جک تعبیه شده در دوال‌شاک 4 متصل کنند. در مجموع، دوال‌شاک 4 را می‌توانیم به عنوان وداعی باشکوه برای برند دوال‌شاک در نظر بگیریم.
دوال‌سنس
جدیدترین کنسول سونی یعنی پلی استیشن 5 با جانشین معنوی دوال‌شاک در سال گذشته عرضه شد. کنترلر این کنسول تمامی ویژگی‌های دوال‌شاک 4 را در خود می‌بیند، اما از ظاهری شیک‌تر و هماهنگ با ظاهر جدید پلی‌استیشن 5 بهره می‌برد. در این کنترلر، ترک‌پد لمسی، کنترلهای حرکتی، دکمه اشتراک‌گذاری، اسپیکر و سایر مواردی که در کنترلر دوال‌شاک 4 وجود داشت بدون تغییر به چشم می‌خورد. در کنار موارد ذکر شده، میکروفون داخلی و تریگرهای تطبیق پذیر به این کنترلر اضافه شدند و پورت Micro-USB و موتور لرزشی سابق نیز جای خود را به USB-C و هپتیک فیدبک دادند تا دوال‌سنس خلق شود.
به نظر شما به کدام یک از کنترلرهای پلی استیشن می‌توان لقب بهترین داد؟
